Выдатныя мясціны
Францысканскі касцел
У 1505 годзе ў Ашмянах заснаваны манастыр францысканцаў. З часам гэты раён горада, размешчаны на правым беразе ракі Ашмянкі, атрымаў назву старыя Ашмяны – адсюль пачалася забудова горада. Новы цэнтр горада будзе фарміравацца на левым беразе, і назавуць яго Новымі Ашмянамі.
Касцёл Святога Міхаіла Архангела
Першапачаткова быў пабудаваны на грошы польскага караля Уладзіслава Ягайлы ў XV стагоддзі. Грунтоўна храм быў перабудаваны ў 1906 годзе ў стылі віленскага барока. У 1964 годзе касцёл быў зачынены і на працягу 30 гадоў з'яўляўся філіялам Віленскага завода радыётэхнікі. У 1993 годзе храм зноў аддадзены вернікам.
Царква Уваскрасення Хрыстова
Каштарыс і праект на будаўніцтва зацверджаны ў 1875г. (аўтар праекта М. М. Чагін). Будаўніцтва пачата ў верасні 1873 г., завершана – у жніўні 1883г. (Храм асветлены архіепіскапам Літоўскім і Віленскім Аляксандрам). У 1934 г. святаром быў рэлігійна-грамадскі дзеяч. М. Лапіцкі (1907-1976). У 1964 г. царква была зачынена. Адрэстаўравана і адкрыта ў 1988-1990 гг.
Дражджавы завод
Самае найстарэйшае прадпрыемства нашага горада. Завод стаў функцыянаваць у 1878 годзе на правым беразе ракі Ашмянка як ўласнасць капіталіста. Л.Стругача, і знаходзіўся ў прыватным валоданні да восені 1939 года. Першапачаткова завод называўся вінакурна-дражджавы (выпускаемая прадукцыя – спірт і дрожджы). У пасляваенны час на заводзе выпускаліся дрожджы, спірт, сіроп, хлебны квас, морс, а ў 1947 годзе нават марынаваныя грыбы. Дрожджы выпускаліся двух відаў – прэсаваныя і сухія.
Гімназія
У адным з карпусоў школы-інтэрната ў 1905 года – была адкрыта палітычная турма. З 1921 па 1939 гг. польская гімназія ім.Я.Снядэцкага. Пасля вайны ў 1945 годзе было адкрыта педвучылішча. З 1958 года – спальны корпус школы-інтэрната.
Месцы масавага пахавання яўрэеў 1941 – 1942 гг.
Сінагога
XIX ст. г. Ашмяны У 1941 – 1942 гг. у сінагоге і на прылеглых да яе ашмянскіх вуліцах размяшчалася яўрэйскае гета.
Магіла ахвяр фашызму хутар Углеева, Ашмянскі раён
Пахавана 700 мірных жыхароў, расстраляных нямецка-фашысцкімі захопнікамі 23 лістапада 1942 года. Прозвішчы пахаваных невядомы. Устаноўлены бетонная стэла вышынёй 1,7 м і бетонная пліта памерам 1 х 0,7 м з мемарыяльнай дошкай і надпісам (на беларускай і яўрэйскай мовах) «Вечная памяць 700 яўрэям Ашмян, Смаргонь, Гальшан, Крэва і іх ваколіц, расстраляных фашыстамі і іх хаўруснікамі 21.10.1942 г.». Помнік пастаўлены ў 1950 годзе, рэканструяваны ў 1967 г. і 1995 гадах.
Курган памяці в. Ягелаўшчына, Ашмянскі раён
Курган насыпаны ў 1967 годзе на магіле 353 мірных жыхара горада Ашмяны (старых, жанчын, дзяцей), якіх 4 ліпеня 1941 г. расстралялі нямецка – фашысцкія захопнікі. Прозвішчы пахаваных невядомы. Ля асновы кургана ўсталяваны бетонны абеліск з надпісам «Ахвярам фашызму, якія загінулі ад рук катаў», вышынёй 1,5 м. На месцы пахавання ўстаноўлена агароджа 7,7 х 6,7 м.
Могіла ахвяраў фашызму урочышча Люгаўшчына
Ашмянскі раён
Пахавана 573 мірных жыхары г. Ашмяны, якія былі растраляны нямецка-фашысцкімі захопнікамі 3-4 ліпеня 1941 года. Над пахаваннем у 1958 годзе была ўстаноўлена бетонная стэла вышынёй 2 м. На мемарыяльнай дошцы, усталяванай 8 ліпеня 1997 года, надпіс (на рускай і яўрэйскай мовах) «Вечная памяць 1 200 яўрэяў – жыхароў Ашмянаў, растраляным нямецкімі фашыстамі і іх памагатымі 26 ліпеня 1941 г.» «Вечная памяць загінуўшым бацькам, братам, мужам ад рук фашысцкіх людаедаў». Прозвішчы пахаваных невядомы. Пахаванне агароджанае металічнымі трубамі на бетонных слупах 6 х 13 м.
Месца масавага знішчэння в. Навасяды Гальшанскага сельсавета
Пахавана 44 мірных жыхары, растраляных у лістападзе 1942 года, прозвішчы невядомыя. Устаноўлены пліта з надпісам «Ахвярам фашызму ВАВ 1941-1945 гады» і металічны крыж на бетоннай стэле з мемарыяльнай плітой. Вышыня кампазіцыі – 3 м. Пахаванне агароджана дэкаратыўнай бетоннай агароджай 4х5 м. Помнік на магіле адкрыты ў 1967 годзе.
Аграгарадок Гальшаны
Адзін з найбуйнейшых населеных пунктаў Ашмянскага раёна, дзе захавалася планіровачная структура сярэднявечнага мястэчка. Гэта аднапавярховыя цагляныя дамы па вуліцах Трабской і Замкавай, так званы «яўрэйскі квартал». Вядомы гісторык архітэктуры У. Чантурыя назваў Гальшаны адзіным у Беларусі мястэчкам, якое захавала свой твар. Што ні дом, то былая майстэрня, крама або карчма.
Месца, дзе зараджаліся Гальшаны, знаходзіцца ў 1,5 км на ўсход ад мястэчка. Гарадзішча неаднаразова даследавалася. Рэшткаў жылля выявіць не ўдалося, аднак былі знойдзеныя печы-каменкі, наканечнікі стрэл, амулеты, сякеркі, шкло, іншыя прадметы побыту і ўпрыгажэнні. Менавіта тут, па легендзе, знаходзілася рэзідэнцыя князёў Гольшанских.
Гальшанскі замак - помнік палацава-паркавай архітэктуры першай паловы XVII стагоддзя, правобраз замка з знакамітага твора класіка беларускай літаратуры Уладзіміра Караткевіча «Чорны замак Альшанскі» Прадстаўляў мураваны трохпавярховы будынак з уязнымі варотамі і аднанефнай капліцай. Быў абнесены землянымі валамі і бастыёнамі. Замак быў пабудаваны ў першай палове XVII стагоддзя ў якасці рэзідэнцыі падканцлера Вялікага княства Літоўскага Паўла Стэфана Сапегі – стрыечнага брата аўтара знакамітага Статута 1588 г Льва Сапегі. Павел Стэфан не пакінуў нашчадкаў, а таму, застаўшыся без гаспадара, замак стаў пераходзіць з рук у рукі. У гістарычнай літаратуры XIX стагоддзя паведамляецца, што замак быў моцна пашкоджаны ў часы Паўночнай вайны ў пачатку XVIII стагоддзя. Аднак прамых пацверджанняў гэтаму няма. Так апісвае замак «Słownik geograficzny» ў другой палове XIX стагоддзя: «Палова гэтага замка існуе да гэтага часу ў жылым стане, але ўжо няма трэцяга паверха, капліца пераўтвораная ў склад рознага хламу, толькі ў некаторых пакоях засталіся сляды роспісу на столі і пара даўніх пейзажаў над дзвярыма; нарэшце, партрэт аднаго з Сапегаў і мармуровы стол дапаўняюць невялікую жменьку нямых сведкаў мінулага замка Сапегаў». Пры уладальніку Гарбаневе, які набыў замак у 1880 годзе, частку замка разабралі на пабудову карчмы. Аднак замак заставаўся жылым аж да 1939 года. У савецкі час з цэглы замка будавалі новыя будынкі ў вёсцы. Аднак, нягледзячы на ўсе ліхтугі, руіны выжылі і атрымалі статус Дзяржаўнага помніка архітэктуры БССР. Замак захаваўся дрэнна (захаваліся рэшткі сцен і вежаў, а таксама арачныя перакрыцці), да таго ж даследчыкі не валодаюць дастатковымі звесткамі аб тым, як выглядаў замак у XVII стагоддзі. Таму архітэктары, якія займаюцца распрацоўкай праектаў аднаўленчых работ у Гольшанском замку, справядліва лічаць, што поўная рэканструкцыя будынка багатая стратай унікальнасці аб'екта. Ёсць прапанова накрыць руіны чымсці накшталт купала з шкла і бетону, абараніўшы такім чынам руіны ад негатыўнага ўздзеяння кліматычных умоў.
Касцел св.Іоанна ХрысціцеляГальшанскі касцёл францысканцаў — помнік архітэктуры стылю барока. Пабудаваны ў 1618 г., у 2-й палове XVIII ст. перабудоўваўся (большасць даследчыкаў сыходзяцца ў меркаванні, што тады першапачатковы храм быў разабраны практычна да ўзроўню зямлі). Пабудова ўяўляе ў плане прастакутнік, падзелены на тры нефа. Галоўны фасад бязвежавы: яго асноўным дэкаратыўным элементам з'яўляецца фігурны франтон з валютамі. Блізкае архітэктурнае рашэнне адзначаецца і на заднім фасадзе, з боку алтарнага асяроддзя. Сцены дэкараваны пілястрамі, нішамі і прарэзаны вокнамі з фігурнымі завяршэннем: сярэдні, вышэйш неф касцёла перакрыты цыліндрычным скляпеннем, бакавыя, паніжаныя нефы — крыжовымі. У інтэр'еры сцены аздоблены ордэрнай пластыкай, а ў верхняй частцы маюць балюстраду. Інтэр'ер касцёла захаваў з XVIII ст. маляўнічую роспіс плоскай сцяны алтара з ілюзорным эфектам апсіднага паўкружжа, як бы ўпрыгожанага пучкамі калон са складаным паламаным крапаваным антаблементам і скульптурнымі групамі. У першым нефе, бліжэй да алтара, захаваўся скульптурны надмагільны помнік П. Сапегі (скульптура цяпер перавезена ў музей АН БССР у Мінску).
Гальшанская Свята-Георгіеўская царква
Пабудавана ў 1901 годзе. З часу заснавання царква ні разу не зачынялася. У жніўні 1999 года з Кіева-Пячэрскай лаўры ў храм была дастаўлена часцінка мошчаў Святой Юліаніі Альшанскай. Яе лічаць апякункай беларускай моладзі.
Народны гісторыка-краязнаўчы музей ім. Э.С.Корзуна
Адкрыты і дзейнічае ў ДУА «Гальшанская СШ».
Сярод экспанатаў – старадаўняя зброя, кераміка, друк, манеты.
Бянюнская сядзіба в. Бянюны
Радзіма вядомага мастака Ю. Карчэўскага. Пісаў жанравыя кампазіцыі, у тым ліку і тыя, што тычыліся жыцця яўрэяў. Менавіта Карчэўкі збіраў копіі карцін знакамітых мастакоў, яны захоўваліся ў Бянюнскай сядзібе. Памёр мастак у росквіце творчых сіл. У наш час сядзіба ў Бянюнах атрымала новае жыццё. У маі 2007 г. маёнтак набыў фонд «Краіна замкаў».
Іменне Болтуп в. Гароднікі
Каля в. Гароднікі знаходзіцца маёнтак Болтуп, які належыў Снядэцкім. Браты Снядэцкія – Энджый і Ян праславілі свой край. Энджый – прафесар хіміі Віленскага універсітэта. Напісаў фундаментальную працу «Тэорыя арганічных істот» у двух тамах. Ян на працягу сваёй кар'еры ўзначальваў кафедру матэматыкі і астраноміі ў Кракаве, быў рэктарам Віленскага універсітэта. Вёў даследаванні сонца і месяца. Да нашага часу захаваўся помнік. Эн. Снядэцкаму з мармуру (1839 г.).
Помнік Эн.Снядэцкаму з мармуру
Барунскі сельсавет
Ваенныя могілкі перыяду Першай Сусветнай вайны
Адно з гістарычных месцаў у аграгарадку Баруны. У далёкім 1917 г. праз тэрыторыю Ашмяншчыны праходзіла лінія Заходняга фронту. Тут пастаянна вяліся баявыя дзеянні. Менавіта ў гэтай мясцовасці здзейснілі свой гераічны подзвіг рускія лётчыкі – экіпаж самалёта «Ілля Мурамец – 16». Усе чацвёра пахаваныя на барунскіх могілках, разам з нямецкімі салдатамі. Такім чынам, немцы ўшанавалі мужнасць і гераізм праціўніка.
Мураванаашмянкоўскі сельсавет
Ашмянская друкарня (Мураваная Ашмянка)
Вялікі маршалак Вялікага Княства Літоўскага Крыштаф Монвід Міцкевіч – імя, якім ганарыцца Ашмяншчына. Дарагастайскі быў героем на поле бітвы, навукоўцам, доктарам медыцыны, пісьменнікам і падарожнікам, але ў гісторыю ён увайшоў перш за ўсё, як аўтар «Гіпікі, альбо Кнігі пра коней» (1603 г.). Многія старонкі «Гіпікі» былі напісаны ў Мур-Ашмянцы. Тут вялікі маршалак меў палац (друкарню), руіны якога захаваліся да сённяшніх дзён. Аднак звесткі аб існаванні Ашмянскай друкарні – недакладныя і супярэчлівыя. Нават у сучасных энцыклапедычных выданнях падаюцца розныя даты яе заснавання і імёны заснавальнікаў. Некаторыя даследчыкі наогул сумняваюцца ў яе існаванні. Аднак у многіх крыніцах таго часу можна прачытаць, што «Цэнзура» В. Солинариуса была выдадзена ў асабістай друкарні К. М. Дарагастайскага.